Đặc điểm, công dụng và ý nghĩa của cành mai vàng
Mỗi khi Tết đến xuân về, đường phố, nhà nhà của người dân Việt Nam đều được trang trí bằng hoa mai vàng, những cành mai được người dân lựa chọn cẩn thận để mang về cúng tổ tiên, cầu mong một năm mới an khang, thịnh vượng. Nhưng ít ai biết vì sao mai vàng lại là biểu tượng của ngày Tết cổ truyền Việt Nam. Chính vì vậy chúng tôi mong muốn mang đến cho bạn đọc những thông tin hữu ích để hiểu rõ hơn về văn hóa Việt Nam.
Nguồn gốc của hoa mai
Trong tiếng Anh, hoa mai là mai Blossom và tên khoa học là Ochna integerrima. Không những thế, mai còn có tên gọi khác là mai chiếu thủy. Cây thuộc họ mai (Ochnaceae) rất được ưa chuộng trong dịp Tết Nguyên đán ở Việt Nam, đặc biệt là miền Nam.
Ở Việt Nam, mai được tìm thấy chủ yếu ở các khu rừng thuộc dãy Trường Sơn, Đồng bằng sông Cửu Long và các tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng, Khánh Hòa. Ở vùng cao cũng có một số ít cây sống.
Nguồn gốc của hoa mai là từ Trung Quốc, chúng đã xuất hiện ở đất nước này cách đây hơn 3000 năm. Theo lời kể của Phi Cung An đời nhà Minh trong sách “Trấn Hương Báo Ngư” cho biết: “Đắc Kỷ thích Hàn Mai lãm. Trụ tuyết tương trụ chi”. Dịch ra nghĩa là “Đắc Kỷ thích ngắm hoa mai trong giá lạnh. Vua thường đội tuyết để ngắm.”
Nhờ vẻ đẹp của hoa mai mà từ xa xưa, người Trung Quốc đã rất yêu thích hoa mai và mai cũng như Tùng, Cúc không những được coi là nhóm “Tam Hán”, mà còn được tôn làm quốc hoa của mình.
Thuở ban đầu, hoa mai được đặt những cái tên dễ thương, lạ mắt dựa trên đặc tính của hoa như “Yên chi mai” chỉ bông mai màu đỏ hồng, “Hoa mai thủy tiên” là hoa mai có sáu cánh giống như hoa thủy tiên, “Lục dắc mai” nghĩa là hoa mai có đài hoa màu xanh thẫm, v.v.
Hoa mai vốn là loài cây mọc hoang dại. Cây thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nhiệt đới, có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt. Người ta thấy rằng nếu cây mai được chăm sóc cẩn thận thì hoa sẽ nở đẹp và tuổi thọ của cây sẽ cao.
Do đặc tính rụng lá vào cuối đông và nở hoa vào đầu xuân nên mai thường được trồng làm cảnh chơi Tết Nguyên đán ở châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng.
Đặc điểm của mai vàng
Hình thức và rễ
Cây mai có dáng cao, thuộc loại cây lâu năm, có thể sống khỏe và phát triển hơn trăm năm. Mai vàng là cây thân gỗ nên thân cây cứng cáp, cành hơi giòn nhưng vẫn có thể uốn tạo dáng cho cây. Thân cây xù xì, phân cành nhiều. Tán cây có lá thưa, nếu để tự do cây có thể phát triển từ hạt đến chiều cao tối đa 20-30 m. Gốc cây khá lớn, phần rễ mai vàng lõm vào có chỗ ăn sâu tới 2-3 m.
Lá mai là loại lá mọc so le đơn giản, có phiến hình bầu dục thuôn dài. Lá có màu xanh nhưng mặt dưới của lá hơi vàng.
Hoa mai
Hoa mai là hoa lưỡng tính. Những bông hoa xuất hiện từ nách lá và tạo thành cụm. Ban đầu, hoa sẽ ra hoa cái, sau đó hoa cái sẽ hé nở và xuất hiện những chùm chồi non màu xanh. Khoảng một tuần nữa nụ hoa sẽ nở thành những cánh hoa mai vàng rực rỡ. Cấu tạo của hoa mai thường có 5 cánh nhỏ và mỏng manh, nhưng cũng có loài hoa đặc biệt có tới 9-10 cánh. Hoa mai thường nở trong 3 ngày rồi tàn.
Thời kỳ ra hoa
Mặc dù hoa mai thường nở vào mùa xuân nhưng do khí hậu thay đổi nên việc ra hoa cũng thất thường dẫn đến hiện tượng mai nở sớm hoặc nở trái vụ. Không phải bông hoa nào cũng có thể đơm hoa kết trái. Nếu hoa đậu thì sau khi héo, bầu nhụy của hoa sẽ phình ra. Thời gian tới sẽ cho ra hạt.
Ý nghĩa của hoa mai trong ngày Tết
Từ xa xưa, cây mai đã gắn bó với làng quê, ruộng vườn Việt Nam, gắn bó với con người từ khi tổ tiên lập làng sinh sống. Loài cây bén rễ, cắm sâu vào lòng đất, không khuất phục trước gió bão, dù thời tiết có khắc nghiệt đến đâu, bền bỉ theo năm tháng, luôn tràn đầy sức sống và nở hoa vào đầu mùa xuân.
Như vậy, cây mai được ông cha ta xưa coi là biểu tượng của cốt cách, luôn ghi nhớ đạo lý ân nghĩa, như sức sống lay lắt qua sương gió, để rồi nở hoa vào đúng dịp đầu xuân, tỏa hương thơm ngào ngạt.
Truyền thuyết kể rằng trước khi viên tịch thiền sư Mãn Giác đã viết:
“Đừng nghĩ rằng hoa sẽ rụng vào mùa xuân
Đêm qua trước sân nhà có một nhành mai.”
Chỉ sau một đêm, trước cửa nhà bỗng thấy hàng loạt cành mai đang khoe sắc rất đẹp. Có lẽ vì thế mà gia đình nào cũng cố gắng trang trí trong nhà một vài bông mai nở rộ với mong muốn bước sang năm mới nhiều niềm vui và hạnh phúc. Ngoài ra, màu vàng của hoa mai tượng trưng cho sự phú quý, giàu sang và phú quý. Hoa mai vàng nở vào dịp đầu năm mang lại sự thịnh vượng và hạnh phúc cho cả năm.
Các loại hoa mai
Theo thống kê, trên thế giới có hơn 24 loại mai, riêng ở Việt Nam có khoảng 19 loại. Trong đó, 6 loại mai phổ biến nhất thế giới là mai Campuchia (mai vàng Campuchia), mai vàng Indonesia, mai vàng Myanmar, mai vàng Nam Phi, mai vàng Châu Phi và mai vàng Madagascar.
Dưới đây là tổng hợp các loại ô mai phổ biến nhất:
Mây Tứ Quý
Mai tứ quý hay còn gọi là mai đỏ, có tên khoa học là Ochna Atropurpurea. Là loài hoa cảnh không chỉ nở vào mùa xuân mà có thể nở quanh năm. Đặc biệt hơn nhiều loài mai khác, cây mai này nở hai lần, lần đầu màu vàng, lần sau màu đỏ. Lúc đầu hoa mai có 5 cánh màu vàng tươi, khi tàn sẽ rụng hết, 5 đài hoa chuyển sang màu đỏ sẫm và xoay tròn như nụ hôn vào nhụy.
Cây ngân mai có tên khoa học là Prunes mume, tên gọi khác là cây thanh mai. Nó có chiều cao hạn chế hơn so với nhiều loài khác, chỉ khoảng 6-9m. Lá mơ rộng, hình bầu dục, nhọn ở cuối và hơi có răng cưa. Hoa mai 5 cánh thường có 2 màu đặc biệt là trắng và hồng. Quả non có màu xanh, khi chín có màu vàng, vị chua ngọt.
Bạch mai
Mai bạch hoa có chiều cao tối đa khoảng 15m, được trồng chủ yếu ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen – Tây Ninh, Hà Tiên. Hoa màu trắng tinh khôi, có 6-8 cánh hoa dày, hơi tròn, có nhụy màu vàng trông giống hoa sứ. Một nhược điểm của loài mai trắng này là khá khó trồng và chăm sóc.
Hồng Mai
Tên khoa học của cây mơ lông là Jatropha pandurifolia, là loại cây thân gỗ, chiều cao chỉ khoảng 1 đến 4 cm. Lá có màu xanh đậm, đơn độc và chia thùy. Hoa hồng mai có 5 cánh, màu hồng đẹp, nhị vàng tươi. Hoa mọc thành chùm ở đầu cành và nở rải rác quanh năm chứ không chỉ vào mùa xuân. Quả hồng chín có màu nâu đậm.
Hoàng mai
Đó là cây mai vàng hay còn gọi là Lá Mai. Hoa năm cánh nhỏ, màu vàng tươi. Sở dĩ cây có tên là Lập mai vì loại mai này mỗi năm chỉ nở một lần vào cuối tháng 12 âm lịch.
Song mai
Sở dĩ được đặt tên như vậy vì loài mai này thường ra hoa kết trái theo cặp. Hoa có màu trắng, trông trong sáng và tinh khiết.
Mai Chiêu Thụy
Mai vàng là cây thân gỗ lâu năm có tên khoa học là Wrightia Religiosa, chỉ cao khoảng 1,5m với nhiều cành và gốc khá to. Lá nhỏ nhưng dài và mọc thành từng cặp. Hoa màu trắng, mọc thành chùm nhỏ gồm 5 cánh nhỏ, có mùi thơm dịu. Có tên gọi như vậy vì cây có cuống hoa luôn hướng xuống đất.
Nhất Chi Mai
Cây mai có gốc to xù xì, gỗ đen bóng. Lá nhỏ, màu xanh lục, đầu nhọn giống ngọn giáo. Hoa của mai chi nhỏ hơn các loại khác, gồm nhiều cánh mỏng, lúc đầu màu trắng, khi tàn hoa chuyển dần sang màu đỏ. Hoa có thể mọc đơn lẻ hoặc thành chùm.
Hoa cúc mận
Mai cúc là loại cây thân gỗ, phân cành nhiều, có nguồn gốc từ Bình Định. Hoa có ít hoặc nhiều cánh hoa, hoa được chăm sóc tốt có thể đạt tới 150 cánh hoa. Hoa cúc mai hạt giống, cao khoảng 30cm có giá khoảng 150.000 đồng/cây, còn hoa cúc loại lớn cao khoảng 1m5 có giá khoảng 3.900.000 đồng/cây.
Mai Đại Lộc
Mai Đại Lộc được biết đến là loại lộc đỏ quý hiếm được nhiều người ưa thích. Cánh khít, tròn, màu sắc rực rỡ, nở rộ và có số cánh từ 24 đến 56. Hoa mai là biểu tượng của sự may mắn, một khởi đầu tốt đẹp, viên mãn và thịnh vượng cho một năm mới.
Mai xanh
Mai xanh còn có tên tiếng Anh là Petrea Volubilis, thuộc họ mai và là loại cây phổ biến có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Mexico. Cây thân leo, thân xù xì và có màu nâu xám, chiều dài của thân có thể lên tới 10-12 mét. Hai giống mai xanh được ưa chuộng là mai Thái Lan và mai xanh Đà Lạt.
Cách trồng mai
Kỹ Thuật Nhân Giống Cây Mai Vàng
Cây mai có thể nhân giống bằng nhiều cách, phổ biến nhất là gieo hạt và giâm cành. Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng đối với cây mai như sau:
Phương pháp gieo hạt: Khi gieo hạt bạn sẽ có một số lượng lớn mai giống, nếu trồng tự do chúng có thể sống được 30-40 năm nên sẽ tiết kiệm được thời gian và công sức của bạn. Tuy nhiên, nhược điểm là cây mai mới sẽ không mang những đặc tính tốt của cây mẹ như: ít cành, hoa nhỏ, màu sắc khác lạ…
Phương pháp giâm cành: Ưu điểm của phương pháp này là bảo toàn được các đặc tính tốt của cây con ban đầu. Khi chiết chọn những cành nhỏ khỏe mạnh rồi cắt phần vỏ dài 3 – 4 cm, chú ý không cắt vào phần gỗ. Sử dụng hỗn hợp đất trộn với xơ dừa, phân mục nát, v.v. để nhóm xung quanh cốc. Sau đó tưới nước thường xuyên, chăm sóc cho đến khoảng 3 tháng sau khi bầu đất ra rễ nhiều thì bạn tiến hành cắt bỏ nhánh đó đi để lại cây mẹ.
Khi trồng mai bạn cần đảm bảo mật độ, khoảng cách trồng đủ rộng để cây phát triển toàn diện.
Đầu mùa mưa là thời điểm tốt nhất để trồng mai.
Đất trồng cũng là một yếu tố rất quan trọng, bạn nên chuẩn bị đất đủ độ ẩm, mùn và chất dinh dưỡng bằng cách trộn với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục,…
Kỹ thuật trồng mai vàng
Mai vàng là loại cây chịu hạn tốt nên bạn có thể tưới nước ngày 2 lần sáng tối cho chúng với lượng thích hợp, đảm bảo cây không bị héo, không bị úng nước.
Trong quá trình trồng, bạn nên kết hợp bón phân với các loại phân giàu đạm và lân cho cây thay vì bón phân kali. Có thể bón phân NPK với lượng vừa đủ bón xa gốc cây và bón khoảng 2-3 lần/tháng. Bón phân vào mùa mưa sẽ hiệu quả hơn. Ngoài ra sau khi thay đất cho cây khoảng 3-4 tháng có thể bón lót cho cây bằng phân chuồng hoai mục, phân gà, vịt.
Trong quá trình trồng bạn cần kết hợp bón phân với các loại giàu đạm, lân cho cây mai
Nhớ thường xuyên nhổ cỏ, vun gốc, bắt sâu bệnh cho cây. Hoặc mẹo nhỏ cho bạn là hãy diệt cỏ dại trước mùa mưa cho mai nhé!
Cách chăm sóc mai sau Tết
Kỹ thuật tỉa cành mai
Bạn phải cắt tỉa cành đúng theo hình dáng và kích thước ban đầu của cây. Thông thường sẽ cắt bỏ ⅓ số cành hoặc tỉa cành trên ngắn hơn hàng dưới như cây thông.
Thời gian cắt tỉa hợp lý là trước ngày 15 âm lịch, nếu chất lượng chậm thì chỉ nên vào ngày 20.
Làm sạch cây mai
Bạn có thể dùng một dòng nước dội mạnh lên gốc cây để loại bỏ rêu, mốc bám trên thân cây. Hoặc cách khác là phun phân urê đậm đặc phun lên cây (không nên nhỏ giọt lên gốc), đợi 10 phút rồi dùng bàn chải chà mạnh lên cây để đánh bật vết mốc.
