Đặc điểm và ý nghĩa của cây chanh
Cây chanh hay còn gọi là Chanh ta, Mây sló, Mắc cheng (Tày), Ma diêu (Thái), Chú Khống (Hmông), Piêu sui (Dao) thuộc họ Cam có tên khoa học là Rutaceae. Chanh là loại cây ăn quả được trồng khắp nước ta. Chanh được dùng làm gia vị, đồ uống, đồng thời cũng là vị thuốc phòng và chữa bệnh rất hiệu quả. Trong y học, cây chanh có tác dụng bổ. Chữa chảy máu lợi (nước quả). Chữa ho, lợi tiểu, trị đầy bụng (Lá, rễ, vỏ sắc uống). Ở Dominica lá được dùng trị cao huyết áp và tẩy giun. Mặc dù là một loại thảo dược được sử dụng trong nhiều bài thuốc y học cổ truyền từ hàng trăm năm trước, tuy nhiên việc sử dụng cây chanh sai cách, không đúng liều lượng có thể dẫn đến những tác hại và công dụng không mong muốn. Vì vậy, để hiểu thêm về đặc tính của cây chanh cũng như tác dụng, cách dùng và những lưu ý, hãy cùng Mộc Tree tìm hiểu thêm trong bài viết dưới đây.
Cây chanh là gì?
Cây chanh (Citrus spp.) là một loại cây thân gỗ thuộc họ cam quýt, xuất hiện phổ biến trên khắp thế giới. Cây chanh có thân cây thẳng, lá nhỏ màu xanh sáng và quả màu vàng hoặc xanh tùy thuộc vào loại. Nó được trồng rộng rãi vì quả chanh thơm ngon, hương vị chua ngọt và có nhiều công dụng trong ẩm thực và y học.
Phân phối, thu hoạch và chế biến
Phân bố: Trong quá trình nhân giống, người ta tạo ra giống chanh lùn. Giống này được trồng phổ biến hơn. Tuy nhiên, cây chỉ ưa vùng nhiệt đới và không chịu lạnh. Các vùng ôn đới có thể trồng loại cây này trong nhà kính.
Chanh có nguồn gốc từ Đông Nam Á. Thương mại của các thương nhân đã mang loại quả này đến Trung Đông, Bắc Phi và sau đó là Địa Trung Hải. Sau đó, ông theo người Tây Ban Nha đến Tây Ấn. Rồi từ đây đến Bắc Mỹ và Trung Mỹ. Ở nước ta, cây này được trồng khắp nơi. Có tài liệu cho rằng từ năm 1956 nước ta bắt đầu xuất khẩu các loại trái cây.
Thu hoạch: Thu hái quanh năm.
Chế biến: dùng tươi, sấy khô hoặc làm mứt.
Các bộ phận được sử dụng của cây chanh
Bộ phận dùng: Rễ, vỏ, thân, lá, quả và hạt chanh. Thành phần hóa học
Vỏ chanh: Lớp vỏ xanh bên ngoài chứa tinh dầu, thường có 3.000-6.000 quả trên 1 lít tinh dầu chanh (loại tươi vắt), mỗi quả cho khoảng 0,5ml tinh dầu. Vỏ trắng chứa pectin.
Tinh dầu chanh là chất lỏng màu vàng nhạt, mùi thơm chanh, tỷ trọng ở 15°C từ 0,857 đến 0,862. Dưới tác dụng của không khí và ánh sáng, tinh dầu chanh sẽ lắng lại thành chất sánh đặc, tỷ trọng tăng dần, 90-95%. Tinh dầu chanh được tạo thành từ các hợp chất terpene bao gồm: D – Limonene, một ít α – Pinene, β – Phelandrene, Camphene và γ – Terpinene. Hương thơm của tinh dầu chanh là do các hợp chất oxy hóa và chiếm 3 đến 5% bao gồm citrine và một ít sả. Ngoài ra, nó cũng được tìm thấy trong geranyl axetat và linalyla axetat trong tinh dầu chanh.
Nước chanh: Nước chanh chứa 80-82% nước, 5-7% axit xitric, có khi lên đến 10% (mùa thu tỷ lệ axit cao hơn mùa hè), khoảng 1-2% canxi và axit kali citrate, một một ít etyl xitrat và khoảng 0,4 – 0,5% axit malic. Ngoài ra còn có 0,4-0,75% đường intervertium, 0,5% sucrose, 0,75-1% protein. Tro 0,5%, vitamin C 65 mg trong 100 g dung dịch tươi, vitamin B1 và riboflavin. Lá chanh chứa tinh dầu (với hàm lượng 0,33-0,5%), stachhydrin, dẫn xuất của prolin.
Hiệu ứng cây chanh
Theo y học cổ truyền
Lá chanh có vị đắng, mùi thơm, tính bình, có tác dụng giải nhiệt, trừ khí, tiêu thũng, tán độc tố và hoạt huyết, trị ho, tiêu thũng… Quả có vị chua, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, cầm nôn, tiêu thũng, sát trùng, sáng mắt.
Tùy thuộc vào bộ phận được sử dụng, quả chanh có:
Nước chanh: Vào những ngày nắng, nước chanh được dùng để pha nước giải khát. Khi dùng 30-120g mỗi ngày pha với nước giải khát để uống có tác dụng thông đại tiểu tiện, chữa thấp khớp hoặc thiếu vitamin C ở người lớn và trẻ sơ sinh (scorbut). Trong công nghiệp, nước cốt chanh được dùng để sản xuất axit xitric tự nhiên. Nước chanh cũng giúp làm thẳng tóc. Nước cốt chanh: ngâm với muối có tác dụng trị ho, viêm họng. Lá và ngọn chanh: Khi bị cảm, người ta thường lấy lá và ngọn chanh xông cùng với các vị thuốc khác cho ra mồ hôi giúp giải cảm thông thường; Khi trẻ bị bí tiểu, đầy bụng, giã nát lá chanh và nụ vối đắp vào rốn. Trong ẩm thực, lá chanh thái nhỏ được dùng làm gia vị với thịt gà, ốc và chanh dùng để pha nước chấm, làm tăng hương vị cho món phở và tăng thêm hương vị cho nước rau luộc. Chanh cũng là nguyên liệu quan trọng trong ngành sản xuất bánh kẹo. Rễ chanh: Mỗi ngày lấy khoảng 6-12g rễ chanh đem uống riêng hoặc phối hợp với rễ cây tằm để chữa ho. Tinh dầu chanh và tinh dầu lá chanh: Tinh dầu có mùi thơm dễ chịu, được dùng để làm bột hoặc kẹo ngậm, dầu gội và xông phòng. Vỏ thân chanh: Dùng làm thuốc bổ đắng kích thích tiêu hóa. Ngày uống 4 đến 10 g dưới dạng thuốc sắc. Hạt chanh: Một số người sử dụng nó như một loại thuốc tẩy giun.
Theo y học hiện đại
Vào năm 2012, Ahounou JF và các đồng nghiệp của ông đã nghiên cứu rằng chiết xuất của hỗn hợp Aframomumum Melegueta (K Schum) và Citrus aurantifolia (Christm và Panzer) có hiệu quả trong điều trị bệnh hen suyễn.
Liều lượng và hướng dẫn sử dụng cây chanh
Tùy theo mục đích sử dụng và từng loại thuốc, dược liệu mà có thể sử dụng theo những cách khác nhau.
Thuốc cây chanh
Sốt rét dai dẳng, dùng lá chanh 100g, rượu 30o 100ml. Lá chanh thái nhỏ, ngâm rượu rồi phơi sương qua đêm, uống 1 lần vào sáng sớm, uống 3-5 ngày liền.
Cảm cúm: Lá chanh 16g, tỏi 4-6g, lá sài đất hoặc lá mít 16g, nghệ 16g, nước 450ml, sắc còn 150ml, uống xong nằm đắp chăn cho ra mồ hôi.
Hen phế quản: lá chanh một nắm, dây tơ hồng một nắm; tất cả sao vàng, đào lên, đổ 3 bát nước, nấu còn một bát, ngày uống 2-3 lần, mỗi lần một bát; uống liền 7-10 ngày. 4. Chữa ho gà: Lá chanh tươi với vài lát gừng thêm đường khá ngọt, uống dần.
Chữa giun: Lá chanh non, lá diếp cá, lá húng quế, lá ngò gai, tất cả hái tươi, mỗi thứ một nắm, thái nhỏ, vò kỹ, gói vào lá chuối còn ấm, chẻ đôi cho thoáng rồi buộc vào vết loét, sau 24h mở ra đổi miếng khác (Vương Thừa Ân).
Rắn cắn: Rễ chanh 8g, hạt chanh 4g, phèn chua 2g, gừng 2g, giã nhỏ, thêm 100ml nước sôi, lọc kỹ, chia 2 lần uống trong ngày.
Những lưu ý khi sử dụng Cây Chanh
Không Dùng Chanh Khi Bạn Đang Đói
Chanh chứa một lượng lớn axit và ở nồng độ khá cao. Do đó, nếu uống nước chanh khi bụng đói sẽ gây hại trực tiếp đến dạ dày và đường ruột. Không pha chanh với nước quá lạnh hoặc quá nóng
Nước quá lạnh hoặc nước quá nóng có thể làm mất hoạt tính hoặc phá vỡ các enzym có lợi trong chanh; không hiệu quả khi dùng đường uống. Ngoài ra, uống nước quá nóng hoặc quá lạnh có thể gây hại cho cổ họng và hệ thần kinh của bạn. Không uống trực tiếp nước cốt chanh
Nồng độ axit trong chanh khá mạnh nên nếu uống trực tiếp sẽ rất nguy hiểm cho hệ tiêu hóa.
Các chuyên gia khuyến cáo, để uống an toàn; Bạn cần pha loãng nước cốt chanh với nước theo tỷ lệ 1 quả chanh với 1 lít nước và uống sau bữa ăn khoảng 30 phút.
Bảo tồn cây chanh
Bảo quản nơi khô mát nếu dùng lạnh. Bóc vỏ thái lát phơi nắng hoặc sấy khô bằng dụng cụ chuyên dụng nếu dùng khô. Ngâm nước muối hoặc nước đường nếu dùng làm mứt. Trên đây là thông tin về đặc điểm cây chanh, hình ảnh, công dụng và cách chữa bệnh cùng một số lưu ý cần chú ý. Chanh vừa là loại quả, vừa là gia vị, vừa là vị thuốc được sử dụng lâu đời trong dân gian. Nhờ có nhiều tác dụng quý mà loại thảo dược này được ứng dụng rộng rãi trong y học cũng như đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại hiệu quả điều trị cao, hạn chế tác dụng phụ, người bệnh luôn cần tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa về cách dùng và liều lượng. Hy vọng những thông tin mà Medigo chia sẻ sẽ hữu ích cho bạn đọc tham khảo.
